«КУДА ИДТИ В ЛЕСУ?»
«КУДА ИДТИ В ЛЕСУ?»
Іван Аляксеевіч вяртаўся з грыбоў на станцыю.
Дарога паўсюдь вяла праз лес, ён цягнуўся ледзь не да самага перона. Нядаўна адкропаў дожджык, яшчэ не паспела распагодзіцца. У паветры стаяла імжа, між дрэў вісеў сіняваты туман. Было волка, ціха і неяк сонна, пахла летам, лесам, дажджом, туманам і, канечне ж, грыбамі — тым непаўторна шчымлівым, бясконца мілым водарам моху, сырасці і грыбной цвілі.
Іван Аляксеевіч нікуды не спяшаўся. Суботні дзень, электрычкі бегаюць часта. Крочыў сабе па перасечанай каранямі, усыпанай мокрай ігліцай і лісцем дарозе, і крыху шкада яму было, што мала пабыў у лесе, не выхадзіўся так, каб ногі гудзелі. Сваё дзесяцілітровае вядро ён не заўважыў, як набраў, прычым адных белых і асінавікаў, нарэзаў іх неяк хутка, напоўніў вядро даверху, акурат каб накрыўка легла: ён хутчэй без шкадавання выкінуў бы лішняе, чым вязці напаказ, дражніць чужое вока — нельга хваліцца ўдачай!
Каля апошняга павароту Іван Аляксеевіч спыніўся пад хвояй, зладзеявата паглядзеў па баках і пачаў спраўляць малую патрэбу… Як тут зусім блізка ці то жаночы, ці то дзіцячы голас крыкнуў пранізліва, рэзка:
— Э-гэ-гэй!!!
Іван Аляксеевіч уздрыгнуў ад нечаканасці. Людзей у лесе ён увогуле не цярпеў, звычайна калі яшчэ здалёк заўважаў грыбніка-канкурэнта, затойваўся, стараўся схавацца, мяняў маршрут — абы не перасячыся дарогамі; што ўжо казаць пра розных крыкуноў-галёкалаў — такіх ён амаль ненавідзеў. Усё ж цяпер нават не павярнуўся на голас, спакойна дарабіў, што хацеў, і толькі пачаў прыводзіць сябе ў парадак, як — зноў:
— Э-ге-гэй! Ку-дай-це-лісу!!! — прычым гэтую лісу патрабавалі вось зараз, кроў з носу.
Іван Аляксеевіч крэкнуў, сплюнуў, ціха вылаяўся. І якіх толькі прыдуркаў няма на свеце! Вось ужо сапраўды, і сеяць не трэба — самі растуць…
— Ку-дай-це-лісу?!! Ку-дай-це-лісу?!! — проста-такі залямантаваў голас — нейкія скандальна-істэрычныя, зусім не лясныя ноткі зазвінелі ў ім, такія недарэчныя, настолькі чужыя гэтым хвоям, верасам ды імхам, гэтай спакойнай цішыні і адзіноце, што Івану Аляксеевічу не па сабе стала, крыху нават страшнавата і разам з тым цікава: якую лісу? навошта? хто яе так дабіваецца?
Ён асцярожна, хоць і ведаў, што заўважыць яго, апранутага ў цёмна-зялёны плашч-дажджавік, амаль немагчыма, рушыў на голас. Стаіўся за кустом арэшніку, адагнуў галінку…
Зусім блізка, метраў за дзесяць ад куста, на палянцы, стаяла жанчына, а мо дзяўчына — твару не відаць было. У руках — нічога. Зграбная постаць. Адзенне не лясное — кідкае, стракатае. З-пад кароткай скураной куртачкі знізу і зверху вытыркаецца світэр, высокі каўнер шчыльна аблягае шыю. Шнураваныя боцікі чыстыя, глянцавата блішчаць…
Івану Аляксеевічу захацелася ўбачыць яе твар. Прыгінаючыся, хаваючыся за дрэвамі, усё гэтак жа ціха ступаючы, ён абыйшоў палянку, падкраўся яшчэ бліжэй, паднырнуў пад старую елку, густыя лапы якой звісалі да зямлі, шалашом, і з гэтага надзейнага схову ўжо добра, у профіль, разгледзеў жанчыну… Якая жанчына! — гадоў семнаццаць ад сілы… Твар юны, чысты, з тонкімі рысамі… Валасы, вусны… Прыгожая, дагледжаная, шляхетна-пародзістая (умомант і беспамылкова вызначыў чалавек вясковай гадоўлі Іван Аляксеевіч). Абсалютна нармальная! Што за чорт? Ну, голас-то, праўда, псіхованы…
«Гарадская? Распешчаная? — падумаў Іван Аляксеевіч. — Аранжарэйная?» Прыпёрлася з сям’ёй ці з кампаніяй, адстала… Разгубілася, спалохалася… Заблудзіцца тут малое дзіця не можа. Месца вытаптанае-выхаджанае, станцыя побач, перыядычны шум з чыгункі, скрозь поўна сцежак, якія ўсе зліваюцца ў адну — да станцыі.
Ну што. Усё ясна. У цябе свой клопат, у мяне — свой, табе стаяць на палянцы і лісу гукаць, мне — дамоў ехаць, справы рабіць…
— Ку-дай-це-лісу?!! Ку-дай-це-лісу?!! — не ўнімалася дзяўчына, толькі рэха па лесе ляцела. — Ку-дай-це-лісу?!!
«Не — вы мяне ў гэта не ўблытаеце», — падумаў Іван Аляксеевіч. Такое ў яго было правіла, адно на ўсе выпадкі жыцця — «вы мяне ў гэта не ўблытвайце!» Правіла як правіла. Не горшае за іншыя. Прынамсі, не падвяло яго яшчэ ніколі, «ні ў прозе, ні ў дарозе», — як сказаў паэт, ні ў грыбах, ні на рыбалцы, ні ў сям’і, ні ў адпачынку, ні на рабоце, а працаваў ён шафёрам, ці, па-іхняму, «вадзіцелем»: зорачкі ў тры рады на кабіне яго «МаЗа» сведчылі, колькі год пракруціў ён «баранку» без аварый — роўна столькі, колькі за яе трымаўся. Такія ж зорачкі можна было смела маляваць нябачнай фарбай і на скрыжалях яго лёсу. Жыццё яго кацілася роўна, ціха, гладка — як «мазаўскія» колы па харошай дарозе. Вясковую асцярожнасць, педантызм, падазронасць ён некалі ўдала прышчапіў да гарадской практычнасці, учэпістасці, цынізму і дажыў гэткім гібрыдам да 50 гадоў, прыпяваючы. Ніколі не курыў. Піў рады ў гады і толькі пад закуску. Жонка — медсястра ў паліклініцы. Двое дарослых сыноў, жанатыя, уладкаваныя, жывуць асобна, унук ад Пеці — Сярожка, і ўнучка ад Колі — Машанька. Тыповая сярэдняя беларуская сям’я. Усе больш-менш здаровыя (дзякуючы Богу і жончынаму блату ў паліклініцы), усе адносна шчаслівыя…
Што яшчэ пра яго сказаць? Якія штрыхі дадаць да яго партрэта? Напрыклад, якая была ў яго палітычная арыентацыя? Ды ніякай. «Вы мяне ў гэта не ўблытвайце!» — вось і ўвесь сказ, ці тычылася гэта незапланаванай выпіўкі, ці сямейных разборак, ці праблем на працы, ці палітычных размоў любога ўхілу. І за такую цвёрдасць, яснасць пазіцыі заслужыў ён людскую павагу, справядліва заняў сваё месца пад сонцам, і называлася яно — «сапраўдны мужык». Сябры вымаўлялі гэта з павагай, а жонкі сяброў — з некаторай зайздрасцю.
— Ку-дай-це-лісу!!! Ку-дай-це-лісу!!! — ужо праз слёзы надрывалася дзяўчына.
А каб на цябе, ды з тваёй лісой разам!
Трэба было заварочвацца і йсці. Аднак жа не адпускала нешта. Іван Аляксеевіч яшчэ і яшчэ раз крадком агінаў паляну, так і гэтак з розных месц разглядваў, дзівіўся на псіхованага чалавека… Ды якая псіхованая?! — ну нармальная ж абсалютна з выгляду! Мяняючы чарговы раз месца назірання, не пасцярогся, галінка трэснула пад нагою… Дзяўчына, мабыць, пачула, бо хутка павярнулася і, здалося, не некуды ў лес, а яму, Івану Аляксеевічу, крыкнула:
— Ку-дай-це-лісу!!! — зусім адчайна, як чалавек, якога рэжуць, які крычыць «каравул, ратуйце!»
У Івана Аляксеевіча мурашкі прабеглі па спіне. Ён застыў спалохана… Але не ад таго, што яго нібыта заўважылі, — бачыць яго яна не магла, — проста толькі цяпер ён змог разабраць яе словы, пачуў выразна:
— Куда идти в лесу?!! — вось што яна крычала.
Іван Аляксеевіч выцер з ілба кроплі імжы разам з потам. Цьфу! Прыдумаць жа такое… Аж злосць на сябе ўзяла, што стаў такі нервовы, і на яе, гэтую дурніцу, што на роўным месцы ўмудрылася напалохаць сталага, сур’ёзнага чалавека.
— Куда идти в лесу?!!
Чортава дурніца! Ды ў якім ты «лесу»?! Дзе ты яго бачыш? Не стой пнём, а прасунься ў любы бок на дваццаць крокаў — і выйдзеш са свайго лесу!.. Вар’ятка, несумненна. А такая яшчэ маладая, прыгожая… Нібыта не п’яная… Наркаманка? Іх разбярэш… Карацей, так. Бяры ты, Іван Аляксеевіч, ногі ў рукі і давай адсюль, к чортавай матары…
Ён рашуча павярнуўся, зрабіў крок… І зноў яго скаланула ад немага:
— Куда идти в лесу?!! — і далей ужо без перапынку, не змаўкаючы, бы спружыну накруцілі ў ёй: — Куда-идти-в-лесу, куда-идти-в-лесу, куда-идти-в-лесу?!! — усё з тым жа безнадзейным адчаем, мальбою, вусцішнасцю…
Іван Аляксеевіч ішоў хутка, не азіраючыся, амаль бег па сцежцы, ужо далекавата быў ад паляны — а голас усё даганяў і біў па вушах і па мазгах, як малаток у суседзяў за сцяною, калі табе, адурэламу, нічога не застаецца, як чакаць і механічна лічыць: раз… два… сем… семнаццаць… Ужо станцыя відаць была ўперадзе, лес застаўся ззаду, платы прыстанцыйных хат пайшлі і скончыліся, а ўсё яшчэ чуваць было:
— У-а-і-у-у!.. — нібы гэта не ён уцякаў, аддаляўся ад яе, а яна ад яго — мо і сапраўды пайшла ў лес, далей, глыбей. З такой галавой заблудзішся… Блудзішся… Блуд…
Нечаканая падобнасць такіх, здавалася б, розных слоў азадачыла, і зацікавіла Івана Аляксеевіча, і нават на міг прымусіла забыць на лясную няшчасніцу. Заблудзіцца — і блуд… Мала знаёмы з тонкасцямі філалогіі, хіба што на ўзроўні ненарматыўнай «вадзіцельскай» лексікі, ён (як, зрэшты, і мы ўсе) пад словам «блуд» звычайна разумеў адно: оргіі, распусту, амаральнасць поўную… А мо гэта ўсяго толькі ад нявіннага заблудны — заблукалы? Разгублены ў незнаёмым месцы, у чужым горадзе, у лесе… У жыцці… Збіўся з тропу — вось і блудзіць, кідаецца з боку ў бок… І трэба ўсяго толькі падказаць яму дарогу… Во хітра!
Заняты гэтай новай, такой, аказваецца, цікавай штукай Іван Аляксеевіч дайшоў да станцыі, купіў білет і неяк не паспеў заўважыць, якія змены адбыліся вакол. А між тым пацямнела добра, напаўзла хмара, аблажыла неба. Зноў пайшоў дожджык. Іван Аляксеевіч нават пад навес станцыі не стаў хавацца, наадварот, яшчэ і галаву падняў, падстаўляючы твар рэдкім пакуль кроплям. Душна яму было. Ажно пад пахамі ўзмакрэў… І неспакойна неяк.
Сапраўдны дождж лінуў, калі пад’ехала электрычка, і людзі — а многа іх было, поўны перон — рынуліся, палезлі, караскаючыся па крутых сходах-прыступках, у вагоны, тады ён і хлынуў, як неба парвала — такі ўмазаў!
Івана Аляксеевіча ўнеслі ў тамбур, затым у вагон. Электрычка кранулася. Заціснуты, перакручаны, мокры ад поту, ён глядзеў у вакно і нічога не бачыў там, адно суцэльную залеву. Чыйсьці локаць балюча ўпіраўся ў левую грудзіну. Які рэзкі перапад атмасфернага ціску!.. І чаму так ціснуць з усіх бакоў людзі!.. І як цёмна, нічога не відаць, толькі густыя цяжкія кроплі стукаюць ў шыбіны… А ёй як там, на палянцы?.. Ці здагадалася хоць пад дрэва стаць? Ён жа нічым не рызыкаваў… Не рэзалі ж яе, не тапілася яна, не было нікога побач… Пытала ж усяго толькі, куды ісці… Ну што, зямля правалілася б пад нагамі, калі б падыйшоў, паказаў, вывеў… Мала ці што… Мала што! Як жа цесна, душна, кепска, і сэрца баліць!..
На чарговым прыпынку людзей яшчэ дабавілася, ніхто не выходзіў, толькі залазілі, шумныя, мокрыя, са сваімі сумкамі, вёдрамі, парасонамі, вудкамі, кошыкамі, каляскамі, чорт ведае з чым, і ўсё гэта такое агрэсіўнае, калючае, штурхаецца, чапляецца, б’ецца, драпаецца і цісне, цісне адусюль…
Ад духаты ўсё мацней балела сэрца. Пот… Млявасць нядобрая, ліпкая, брыдкая… Іван Аляксеевіч ледзь трымаўся на нагах. Каб у тамбур выпаўзці, дык і туды не праб’ешся… Хоць проста тут на падлогу сядай. Адчуваючы, што вось-вось грымнуцца можа, баючыся гэтага новага, страшнага, чаго раней ніколі з ім не было, ён, усур’ёз задыхаючыся, папрасіў у хлопца, над якім стаяў:
— Можна, я сяду? — і сам не пазнаў свайго спалоханага, жаласлівага голасу. — Мне кепска…
Хлопец адагнуў навушнік — давялося паўтарыць, адказаў коратка:
— Мне — таксама, — і заплюшчыў вочы.
І тут Іван Аляксеевіч успомніў. Ды так жыва, востра, што ўспамін гэты нават перабіў млоснасць і боль у сэрцы. Прыгадалася яму, як гадоў дваццаць назад, у тралейбусе, гэтак сама папрасіла ў яго, тады яшчэ не Аляксеевіча, а проста Івана, саступіць ёй месца не старая яшчэ жанчына. Ён неахвотна ўстаў, яна не села, а, гледзячы перад сабой поўнымі ад слёз вачыма, нібыта ў пустату, а на самой справе да яго, добрай душы чалавека, звяртаючыся, сказала: «Даеду да Апанскага і скінуся з моста. На рэйкі. Даеду — і ўніз галавой». Хутчэй з агідаю, чым са шкадаваннем, абы адчапілася ад яго і ні ў што не ўблытвала, ён выціснуў з сябе: «Нашто ж адразу на рэйкі? Трэба жыць». Але жанчыне хапіла і гэтага, яна ажыла, і пахарашэла, і пасвятлела, і заплакала — ужо ад радасці: «А і праўда! Які ж вы добры! І праўда — трэба жыць! Паміруся з зяцем, мо і сама вінавата, не так усё кепска, жывуць людзі горш…», — і ўсё дзякавала яму, ледзь рукі не цалавала, ад чаго нават ён, ужо тады абсалютны, кончаны эгаіст, уразіўся: гэта ж трэба! Да чаго давясці сябе, каб нават такія, на адчэп кінутыя словы, халодныя, сухія, абыякавыя, пошлыя як не ведаю што — «трэба жыць» — успрыняліся ледзь не голасам Божым! Да чаго трэба дажыцца, каб у аграмадным горадзе, сярод мільёнаў сабе падобных — ці галавой на рэйкі, ці на калені пасярод люднай вуліцы — і завыць, як таму ваўку ў цёмным дрымучым лесе!
…Потым ён зрэдку ўспамінаў той выпадак, з усмешкай расказваў жонцы, сынам, нявесткам, сябрам, што, маўляў, вось які я круты псіхолаг, адным словам, за секунду, жартуючы, чалавека ад смерці адвёў…
Цяпер нават слова не знайшлося. Перамены за дваццаць гадоў.
«Куда идти в лесу, куда идти в лесу?!» — тукала ў яго вушах, у скронях, у сэрцы нейкім заклінаннем, і ён схамянуўся, калі заўважыў, што ўжо не дзявочая, а яго ўласная інтанацыя гучыць у гэтым дзіўным, нібыта бязглуздым, дзікім пытанні.
Вось іменна — «куда идти в лесу?..» Куды ў гэтым лесе, у гэтым жыцці мы ідзём, каго, як малыя неразумныя дзеці, усё гукаем, хто ж і калі нарэшце злітасцівіцца над намі і пакажа дарогу?.. Ну вось, напрыклад, куды, якім лесам ён, «сапраўдны мужык» Іван Аляксеевіч ішоў усе свае 50 гадоў? «Вы мяне ў гэта не ўблытвайце»?.. «Не чапайце мяне, а я вас сто гадоў не зачаплю»?.. «Грабі пад сябе, пакуль грабецца, а перастане — лягай на спіну і лапкі ўгору»?.. Дык а не тыя ўжо лапкі, не грабецца ўжо так, тупяцца кіпцюры… Вось і сэрца, і нервы, і адышка-задышка… Колькі яшчэ ліпець? Гадоў 25 — удвая менш, чым пражыў… Пражыў?! Гэта жыццё?! Што з свайго паўвека людскага, сапраўднага ён можа ўспомніць? Пустату. Вазьмі прыстаў пісталет яму да патыліцы і загадай: успомні! — не атрымаецца. Жанчына ў тралейбусе, і ўсё…
«Куда-идти-в-лесу?! Куда-идти-в-лесу?..»
Перад Мінскам патроху пачалі выходзіць. Паслабаднела ў вагоне, пасвятлела за вакном. Дождж хоць і ліў, але ўжо не такі. Івану Аляксеевічу лягчэй не рабілася. Курасоўшчына?.. Яшчэ не так далёка, тры-чатыры прыпынкі ўсяго… А да вакзала? Ну, канечне! Божа, як проста. Трэба выйсці. Хутчэй, зараз жа, на наступным прыпынку! Перасесці на стрэчную электрычку… Ну, канечне!
Як усё лёгка! Ён вернецца назад. Ён адшукае тую прыгожую вар’ятку-блудніцу… Распытае яе, давязе куды трэба… І, можа, толькі разам з ёю і сам некуды выйдзе… Ён… удачарыць яе! Чаму не? Дачкі ў яго няма… Ён учэпіцца, як клешч, у гэтую магчымасць, ён скарыстае свой шанс напоўніцу, ён яшчэ паспрабуе выдрацца з гэтага жыццёвага «блуду», з цёмнага душнага лесу, у якім ён, як аброслы імхом, каравы, непатрэбны пень пратырчэў на адным месцы паўвека!..
Дзесяць хвілін падаліся вечнасцю. Хутчэй бы станцыя! Толькі каб не было позна! Толькі каб не выйшла яна сама, каб ніхто не адгукнуўся ёй, не апярэдзіў яго… Ён загадзя пачаў прабівацца да выхаду, наступаючы на чужыя сумкі, вёдры і ногі, не зважаючы на крыкі і лаянку, якімі аблівалі яго ззаду.
Вылез. Паехала электрычка. Іван Аляксеевіч застаўся на пероне адзін, з вядром каля ног. Трэба было пераходзіць праз чыгунку, купляць білет і там чакаць. Але спачатку аддыхацца, апамятацца, супакоіцца… Ён стаяў і прагна глытаў мокрае паветра. Дождж яшчэ ішоў, даволі споры, не шкадаваў неасцярожнага пасажыра, сек па твары, зацякаў шчодрымі струменьчыкамі пад каўнер, халодзячы да дрыжыкаў спіну і грудзі. Іван Аляксеевіч успомніў жончыну медыцынскую параду: як правільна дыхаць, роўна, глыбока — удых носам, выдых ротам… І праўда, памагае.
Пакрысе на свежым — яшчэ якім свежым! — паветры, пад натуральным халодным душам пачало адпускаць. Памалу Іван Аляксеевіч спакайнеў. Сілы фізічныя і духоўныя патроху вярталіся да яго. Цела і душа прыходзілі ў парадак. Падняць бы таго вагоннага хама, за шкірку, разам з яго навушнікамі, ды… Наўрад ці! Наўрад ці яна дасюль стаіць там… Ну, паедзе ён зараз (Іван Аляксеевіч уявіў вагон-душагубку, і яму зноў млосна). Канечне, яе ўжо на паляне не будзе. І дзе шукаць? І ўсё-ткі — як яна туды патрапіла? Ці… памаглі ёй «патрапіць»? Жыве дзесь «на хаце», прастытуткай, падпольна або адкрыта, у чатырох сценах — адсюль аранжэрэйнасць… Сабе і сутэнёрам на хлеб надзённы зарабляючы… (Іван Аляксеевіч любіў крымінальныя выпускі па тэлевізары і быў у курсе, што ўсё магчыма.) Правінілася, вывезлі ў лес, каб прыпалохаць, кінулі адну… Многа ёй трэба? А мо не кінулі? А стаяць недзе блізка… Ну, дапусцім! Дапусцім, здарыцца дзіва, ён знойдзе яе. Вось тут яны і аб’явяцца, выйдуць з дажджу і з туману, як трыццаць тры багатыры, будуць дужа разбірацца, якія ў яго намеры — атавараць на ўсю катушку, адмяцеляць па поўнай, адмантуляць за мілую душу, замочаць, як таго негра з песні, пакажуць, «куда идти в лесу»… І правільна зробяць — не лезь!
…Чарговая электрычка на Мінск ужо не была такой поўнай. Нават сесці ўдалося. Мокры Іван Аляксеевіч сеў, задумаўся. Нечага не хапала. Ён паляпаў рукой каля сябе, тупа паглядзеў уніз, на падлогу… Не было вядра з грыбамі — забыў на пероне.
2007 г.