73. Прафілактыка

Якіх-небудзь рэгулярных зносінаў з замежжам на той час у мяне не было. Зрэдчас атрымліваў віншавальныя паштоўкі ад балгараў — двух Вылчавых. Ад Марыё зь Генуі пад новы год прыйшла бандэроль — прыгожая срабрыстая елачка з музыкай. Накруціш унізе шрубку, і загучыць ціхая мэлёдыя хваласьпеву ў славу Езуса — Iсуса Хрыста. Але неяк атрымаў ад яго ліст — пакамечаны, параны-перапараны канвэрт з заштэмпэляванымі маркамі. У ім кароценькі, на паўстаронку, тэкст з прывітаньнямі і паведамленьнем, што Марыё жэніцца зь менскай беларускай. Тут жа з канвэрту выпаў і другі аркуш — на жоўтай паперыне тыпу ўлёткі было надрукавана буйным шрыфтам: «Да грамадзян Беларусі!». Далей ішоў заклік згуртоўвацца, арганізоўвацца і выступаць супраць савецкай камуністычнай улады. Гэтая ўлётка мяне зьдзівіла і зьбянтэжыла — няўжо гэты італьянец такі дурань! Навошта ён мне яе шле? Ці гэта ня ён шле? Чым болей я над тым разважаў, тым усё болей прыходзіў да высновы, што гэта — правакацыя. I м спатрэбілася мая рэакцыя.

Вельмі нялёгка было мне прыняць пэўнае рашэньне, ды мусіў. Ня стаў дамагацца сустрэчы з маім «загадчыкам» Дубавінкіным, вечаровай парой пайшоў у КДБ. Даўно на дзьвярох там вісела прыгожа напісаная аб’ява «Прием посетителей круглосуточно», і я аддаў канвэрт дзяжурнаму пры ўваходзе. Калі той папытаўся, ад каго, сказаў: ад Быкава — і ўсё. Як ні дзіўна, ні назаўтра і ніколі ніякіх размоў пра тую ўлётку не было. Але па нейкіх ускосных прыкметах я зразумеў, што ўлётка сталася пэўнай мяжой маіх адносінаў з органамі. Быццам бы штосьці яны вырашылі. Празь нейкі час пазваніў Дубавінкін і папытаўся, калі я зьбіраюся паехаць у Менск. Мне тое пытаньне не спадабалася, я сказаў, што пакуль ня ведаю, ня маю там справы. Тады праз колькі дзён ён пазваніў зноў. Сказаў, што мяне хочуць бачыць у іхнім упраўленьні. «Што — прафілактыка?» — папытаўся я. Падпалкоўнік, падобна, зьбянтэжыўся, але хутка адказаў: «Не, для гутаркі. Запрашае генэрал КДБ».

Я зразумеў, што колькі ні цягні, а калі запрашае генэрал КДБ, дык прыйдзецца ехаць. Beдама ж, для прафілактыкі і за свой кошт. Так яно і атрымалася.

Аднойчы ўранку я паднімаўся па шырокіх прыступках параднага ўваходу ў палац КДБ на Ленінскім праспэкце ў Менску. Расчыніў цяжкія дзьверы і апынуўся ля стала дзяжурнага прапаршчыка. Той патэлефанаваў кудысь, — з палацавых нетраў хутка прыбег маладжавы афіцэр, павёў на паверх, у кабінэт намесьніка старшыні КДБ. Тоўсты сіваваты генэрал за сталом стрымана запрасіў сесьці.

Пачалася гаворка — даўгая і лянівая. Відаць было па ўсім, генэрал адбываў свой нумар, ягоны суразмоўца ўвогуле мала яго цікавіў, — ён ведаў пра яго ўсё. Куды ахвотней ён распавёў пра сваю вайну на Палесьсі, што аднойчы расстраляў начальніка паліцыі — «Як урэзаў яму з маўзера, толькі мазгі па сьцяне размазаліся». То быў уражлівы аповед. А пасьля генэрал прапанаваў напісаць пра чэкістаў кніжку. У Маскве ўжо напісалі шмат, а ў Беларусі мала. Я сказаў: «Што ж, напішыце, у вас такі вопыт». На што пачуў стандартны ў такіх выпадках адказ: «Вопыт ёсьць, але няма часу, — праца! Вось каб вы ўзяліся, у вас талент, а мы б маглі памагчы. Мы вам дамо матар’ял, можаце выбраць любога чалавека, любы эпізод і на яго аснове стварыць аповесьць. А яшчэ лепей раман. Toe і нам і вам было б на карысьць. А то вас там абляпалі гаўном гэтыя перараджэнцы Карпюк з Клейнам».

Генэрал націснуў кнопку, услужлівы афіцэр прынёс стос папак. «Во — на ваш выбар. Пачытайце».

Мяне адвялі ў суседні пакой і пакінулі з чатырма ці пяцьцю папкамі. З пэўнай цікавасьцю я пагартаў іх. Гэта былі не якія там справы, а акуратна перадрукаваныя выняткі з паасобных чэкісцкіх гісторыяў пэрыяду вайны. Чэкіст — у логаве зьвера, чэкіст — кіраўнік дывэрсійнай групы… Яшчэ нешта. Адна гісторыя мяне нават зацікавіла — як савецкага афіцэра-сувязіста выкарыстоўвалі па чарзе то немцы, то нашы. Ня ведаю, як там наконт гераізму, а пакутаў — можна было сабе ўявіць! Аказалася, герой гэтай гісторыі жывы, працуе на Лепельшчыне. Гарадзенскія чэкісты памогуць мне зь ім зьвязацца.