31. Звальненьне ў запас. Горадня

31. Звальненьне ў запас. Горадня

Вясной, якраз перад Першым маем, прыйшоў загад на маё звальненьне ў запас. Гэта ў той час, калі я ўжо трохі зьмірыўся са сваім вайсковым лёсам, падумаў, што прыйдзецца служыць. Тады і далей усе зьмены майго жыцьця адбываліся ў час, які меней за ўсё быў для таго прыдатны. Усё празь нечаканасьць, раптоўна і неспадзявана. Найперш паўстала пытаньне: куды ехаць? Канешне, у Беларусь, тут не было сумневу, але куды канкрэтна? Да бацькоў у калгас патыкацца ня мела сэнсу, але куды яшчэ? Дзе знайсьці прытулак, хаця б на першым часе?

Паехаў у Менск. Раней у сталіцы ня быў, і тое, што там убачыў, зьбянтэжыла. Горад ляжаў у руінах. На нейкай вуліцы знайшоў Саюз мастакоў, старшынёй якога тады быў Ахрэмчык. Мне далі магчымасьць яму патэлефанаваць. Расказаў, хто я, па што прыехаў. Ён кажа, што пакуль ніякай вучобы няма, вучылішча не працуе, дзе яно будзе — у Віцебску ці Менску, — яшчэ ўрадам ня вызначана. Жыць тут цяжка. Вам, кажа, няма рацыі тут заставацца. У некаторых абласьцях ёсьць аддзяленьні мастацкага фонду і неблагія калектывы мастакоў. Напрыклад, у Бярэсьці ці Горадні. Раю паехаць туды, там будзе праца, і пражыць там лягчэй, чым у Менску. А пасьля, можа, адчыніцца і мастацкае вучылішча. Падумаў я, што, відаць, так і трэба зрабіць. Якраз на Дзень перамогі цягніком цераз Баранавічы паехаў у Горадна — горад, дзе ў мяне не было ніводнай знаёмай душы. I які гэтак грунтоўна і на шмат год прычыніўся да майго чалавечага лёсу.

Зь першага пагляду горад мне спадабаўся, не такі ўжо і пабураны (хоць у цэнтры і трапляліся руіны некаторых будынкаў), але ў ім адчувалася пэўная «заходнасьць», рысы сярэднявечча — у старых будынках, касьцёлах, нават у брукоўцы вуліц. Зноў жа — два замкі і Нёман. Дужа гэта міла здалося майму сэрцу, зьнябытаму на чужыне. Паўдня хадзіў па вуліцах, прыглядаўся, але куды зайсьці не наважыўся. Першую гарадзенскую ноч правёў на вакзале. Ранкам пайшоў шукаць майстэрню мастацкага фонду.

Майстэрня была якраз у цэнтры на вуліцы Клары Цэткін — маленькі пакойчык у старым доме. За адзіным сталом сядзеў лысаваты чалавек у сьветлым гарнітуры з ордэнам Чырвонага сьцягу на грудзях. То быў старшыня гарадзенскіх мастакоў Віктар Марозаў, нядаўні камандзір супрацьтанкавай батарэі, які, дэмабілізаваўшыся, застаўся ў Горадні. Тут жа знаходзіўся стары мастак Дзежка, якога даймала хвароба Паркінсона. Пасьля падышлі сівавалосы вальяжны Iгар Васільевіч Сямёнаў, чарнявы Ваня Пупікоў, таксама былы артылерыст, яшчэ нехта. Выхаванец Варшаўскай акадэміі мастацтваў Аляксандр Кох звадзіў мяне на сваю кватэру, дзе я пакінуў чамаданчык, а ягоная гаспадыня, мілая гарадзенская полька, пачаставала мяне квартай малака з лустай хлеба. Мы хутка з усімі паразумеліся, а каб замацаваць нашу шчасьлівую сустрэчу, увечары пайшлі ў рэстаран, які, вядома ж, называўся тут «Нёман». Грошай у мяне было няшмат (выходное пособие), а пасьля рэстарану амаль не засталося нічога. Затое я набыў сяброў, якія мяне ўладкавалі за Нёманам на кватэру да сардэчнай Мар’і Iванаўны, што надоўга стала бы маёй другой маці.

Так, людзі і мастакі тут былі цудоўныя. Некаторыя зь іх (Марозаў, Сямёнаў, Парахня) былі віртуозамі афармляльнае справы, прыгожа, з адмысловым густам пісалі шрыфты. А ў той нашай справе галоўным былі менавіта шрыфты. Я, вядома, так ня ўмеў, таму глядзеў і вучыўся. Але рэч у тым, што глядзець і вучыцца асабліва не выпадала — было мала працы. Жывапісных заказаў не было зусім, і мастакі дужа мэнчыліся з тае прычыны. Ды іхнія перажыванкі звычайна доўга не трывалі, ад таго быў звыклы мужчынскі сродак. Здабыць грошы на хлеб было цяжка, а то і немагчыма, затое на гарэлку здабывалі заўжды. Тут таксама былі пэўныя віртуозы, і найлепшы сярод іх Віктар Марозаў. Рэдка які дзень абыходзіўся бяз выпіўкі — то, вядома ж, быў наш чорны дзень. Але надвячоркам усё ж нешта надорвалася, і я позьненька вяртаўся на сваю кватэру ў Занёманьні. Toe для маёй Мар’і Iванаўны не было навіной, за шмат год гэта гаротная жанчына была ўжо добра загартаваная яе мужам, таксама дэмабілізаваным вайскоўцам. Горш, што кватарант паводзіў сябе ня надта этычна — за некалькі месяцаў не плаціў за кватэру. Адно абяцаў, ды ня меў чым. Увесь той год я прабыў у майстэрні, разам зь іншымі перабіваўся выпадковымі заказамі. Аднойчы разам з Андрэем Засьпіцкім, скульптарам і будучым ляўрэатам, ладзілі вітрыну кінатэатра, увосень афармлялі ярмарку на Скідэльскім рынку. То быў мой апошні заробак, якога, аднак, хапіла толькі на тое, каб пасядзець у рэстаране і заплаціць за кватэру. А ў пітве я ўжо так напрактыкаваўся, што мог выпіць паўлітра за раз. Сябры лічылі, што тое нармальна, што я нарэшце дасяг агульнае нормы. Для мяне тое было ўсё ж цяжкавата, і я пачаў думаць, што рабіць далей. Тое, што трэба нешта рабіць, было пэўнасьцю. Толькі што? Што я ўмеў? Вучыцца? Але дзе і як? Ніякіх дакумэнтаў аб адукацыі ў мяне не было — усё праглынула вайна, апошняе засталося ў палявой сумцы на засьнежаным полі пад Севярынкай. Напісаў у Саратаў, каб выслалі хоць бы якую копію. Адказалі, што ўсе архівы за ваенны час адпраўлены ў Бугуруслан. Напісаў туды — атрымаў адказ, што з Саратаўскага ваеннага вучылішча ніякіх дакумэнтаў не атрымлівалі. Зьезьдзіў пасьля дамоў — у Кублічах ні школы, ні знаёмых настаўнікаў нікога не было.