57. Каця. Румынія

Я працягваў працаваць у рэдакцыі, але заўважаў, як адносіны да мяне робяцца ўсё болей кіслыя. На пасаду адказнага рэдактара прыехаў новы чалавек, ветэран вайны, былы лётчык Георгій Лысоў. Ён меў са мной гутарку, зь якой я зразумеў, што абкам доўга тут мяне не пацерпіць, і Георгій Сьцяпанавіч раіў пісаць трохі ашчадней. «Ну іх да д’ябла, гэтыя органы! Iх лепш не чапаць, я ж па сабе ведаю…» Я думаў: хто з нас таго ня ведае? Але ўсе маўчым. Можа, і мне трэба змоўкнуць. Я ўжо гатовы быў змоўкнуць. Можа, і зрабіў бы тое, каб не наступныя падзеі…

Жонка ўвесь час працавала ў школе, дома падрасталі два хлопцы, хапала хатняе працы, і яна шукала памочніцу.

Хтось з выкладчыц пэдінстытуту параіў добрую жанчыну, адзінокую, якая магла б прыходзіць разы два на тыдзень прыбіраць у кватэры. Хутка яна і зьявілася ў нас — добрая, руплівая жанчынка. Яна сапраўды жыла адзінокай, хаця мела сына, і ўжо пабывала ў лягеры. Праўда, ня надта было зразумела, за што. Ды я не цікавіўся. Звычайна, як яна прыходзіла прыбіраць, мы з хлопцамі вымяталіся на падворак ці яшчэ куды — каб не замінаць. Прыбірала добра, старанна. Жонка была задаволеная.

Але неяк я паткнуўся ў шафу па патрэбную кнігу — «Июнь 41 года» Некрыча, якога толькі што разграмілі ў друку, — а кнігі не аказалася. Памятаю добра: днямі ставіў на пэўнае месца ў шафе, а цяпер яе там няма. I ніхто ня бачыў, нічога ня ведае. Прапала кніга. Перад тым цягам доўгага часу атрымліваў з Мальмэ ад адной эмігранткі даўгія лісты з апісаньнем яе асабістых прыгодаў у Менску падчас акупацыі. Напісаныя дробненькім почыркам на дужа тонкай паперы, яны былі вельмі цікавыя, бо мелі масу падрабязнасьцяў, прозьвішчаў, датаў. Я зьбіраў іх у пачак (набралася ўжо, можа, лістоў дваццаць), таксама ставіў за шкло ў шафу. Пасьля кнігі зьніклі і тыя лісты. Каму яны маглі спатрэбіцца? Але вядома, каму. Мяркуючы па ўсім, пасьля таго, як з кватэры вымяталіся гаспадары, туды прыходзілі госьці.

Што гэта менавіта так, неўзабаве пераканаў і наступны выпадак.

Неяк позьняй восеньню мяне ўгаварылі з замежнай камісіі СП зьезьдзіць у Румынію. Прытым аднаму. Ехаць мне туды ня надта хацелася, знаёмых там не было. Праўда, у Бухарэсце выйшла некалькі маіх кніжак, і жанчына з замежнай камісіі надта пераконвала: маўляў, румыны вас чытаюць, любяць і дужа просяць. Паездка тая прынесла мне мала радасьці, разбалеўся зуб, давялося яго выдзіраць, заплаціўшы за тое ці ня ўсе мае камандзіровачныя. Прымалі, аднак, добра, праўда, пацікавіўшыся напачатку, што я пішу — вершы ці прозу? Тое шмат пра што мне сказала. Але там усё ж адбылося некалькі добрых знаёмстваў зь літаратарамі, і адзін зь іх, аўтар манаграфіі пра расейскую літаратуру, падарыў мне сваю візытоўку з прозьвішчам Утан. (Гэткае прозьвішча на той час меў генэральны сакратар ААН.) Дома да мяне ў габінэт прыйшоў для размовы Барыс Клейн, мы пагутарылі, я распавёў пра паездку і паказаў тую візытоўку. Барыс шчыра зьдзівіўся: ты сустракаўся з У Танам? Кажу, так, сустракаўся, і ён нават напісаў пра мяне ў кніжцы. Госьць усё зразумеў, мы пасьмяяліся і разьвіталіся.

Празь які дзень у Горадні падняўся таемны шум наконт У Тана. Знаёмы доктар цікавіцца, з кім я сустракаўся ў Румыніі? А што, і Генсек ААН быў там? — Ды не, кажу, што яму там рабіць? Звоніць дырэктар бібліятэкі: ня можаце назваць, якія кнігі напісаў У Тан? Тут спатрэбіліся, а знайсьці ня можам. Пытаюся, каму спатрэбіліся? — Toe не тэлефонны разгавор… Але ведама, каму. Словы Клейна яны запісалі, а візытоўку, вядома, ня бачылі і падумалі, што тое — нелегальна прывезеная кніга У Тана. Значыцца, дзесь пад канапай у мяне — жучок.