Краса і сіла беларускай паэзіі

Такой унікальнай кнігі ў гісторыі беларускай літаратуры яшчэ не было. Унікальнасць яе заключаецца ў тым, што пад адну вокладку трапілі самыя лепшыя вершы беларускіх паэтаў ХХ стагоддзя. Я маю на ўвазе анталогію беларускай паэзіі ХХ стагоддзя „Краса і сіла”, якая выйшла з друку ў Мінску. Яе складальнікам і аўтарам слоў пра кожнага паэта з’яўляецца Міхась Скобла.

У анталогіі друкуюцца 358 паэтаў розных узростаў, пачынаючы ад Старога Уласа і заканчваючы дваццацігадовай Вольгай Гапеевай. Прытым, складальнік выбраў самыя моцныя вершы ва ўсіх мастацкіх адносінах. Дарэчы, многіх паэтаў і, нават, членаў Саюза беларускіх пісьменнікаў, вершы ў анталогію не ўвайшлі, бо па словах Міхася Скоблы, яны для анталогіі слабыя. Не трапілі ў кнігу вершы П. Шукайлы, Я. Бобрыка, З. Бандарынай, А. Мілюця, П. Граніта, В. Аколавай, М. Шабовіча і многіх іншых вядомых і малавядомых паэтаў.

„Сваю анталогію я склаў на свой густ, са сваім адчуваннем красы і сілы”, — гаворыць ва ўступным слове Міхась Скобла. Сапраўды, у гісторыі Беларусі — гэта першая грунтоўная аўтарская анталогія беларускай паэзіі. Менавіта — аўтарская. І, вядома, не ўсім яна будзе даспадобы, асабліва пакрыўдзяцца тыя, чые вершы сюды не трапілі. Але крыўдаваць не трэба, бо Міхась Скобла ведае толк у паэзіі, і ў літаратуры ў цэлым: калі вершы не трапілі ў анталогію — значыць, яны кволыя. Моцныя, арыгінальныя і вартыя ўвагі чытачоў паэтычныя радкі Міхась Скобла не праміне, як бы ён асабіста да таго ці іншага аўтара не адносіўся і не адносіцца.

Анталогія „Краса і сіла” вялікая не толькі паэзіяй, але і сваімі выдавецкімі маштабамі: у кнізе 880 старонак, а памер яе — 17х27 см. „Складаючы анталогію, я зразумеў, што беларусы — нацыя паэтаў”, — гаворыць Міхась Скобла. Таму, акрамя тых беларускіх паэтаў, якія жывуць на Бацькаўшчыне, у анталогіі прадстаўлены і нашы паэты з іншых краін свету. І, вядома ж, з Польшчы, найперш з Беласточчыны. Цікава, якія вершы Міхась Скобла адабраў для анталогіі і якіх паэтаў уключыў? І што складальнік пра кожнага напісаў?

Адзін са старэйшых беластоцкіх паэтаў М. Арол (Сцяпан Пятэльскі) прадстаўлены ў анталогіі вершам „Арфа”, які ён напісаў у 1913 годзе. З уступнага слоўца пра М. Арла я даведаўся цікавы факт: „Разам з вершамі дасылаў (М. Арол — С.Ч.) у газету жывыя замалёўкі тагачаснага школьнага жыцця ў Заходняй Беларусі. Напрыклад: «Прачытаў дзецям беларускую казку, верш і кажу: „Будзе на сягоння ўжо”. — „Не, яшчэ пачытайце, яшчэ, яшчэ...”. Чытаю яшчэ, і мусіць, каб чытаў усю ноч, то не перасталі б слухаць. А возьмеш чытаць па-расейску — не тое: хлопцы — адзін спіць, другі штоўхае таварыша ў бок, трэці смяецца...».

У анталогію ўвайшоў верш „Пяльгрым” Францішка (Франука) Грышкевіча, які быў родам з мястэчка Сухаволя.

Вершам „Яднанне з прыродай” выступае ў анталогіі Віктар Швед. Пра яго складальнік піша: „Памятаю, як у рэдакцыі „ЛіМа”, прыехаўшы з Беластока ў Мінск на сваё 75-годдзе, В. Швед захоплена расказваў у колькіх школах, гімназіях і ліцэях на Беласточчыне ён выступіў у свой юбілейны год. Мінчукі ажно зайздросцілі — і творчаму доўгажыхарству, і колькасці беларускіх навучальных устаноў у суседняй Польшчы”.

Надрукаваны ў анталогіі і арыгінальны верш Дзмітры Шатыловіча „Сабор святой Сафіі”. Аўтар жыве ў Варшаве, а нарадзіўся ў Чаромсе Гайнаўскага павета.

Хоць і пакінуў беларускую паэзію на карысць польскаму жывапісу Яша Бурш, тым не менш чатыры яго вершы ўвайшлі ў анталогію беларускай паэзіі ХХ стагоддзя.

Столькі вершаў па колькасці апублікавана і Алеся Барскага. Добрыя вершы, светлыя і шчырыя:

Трывогу нашу я ў сэрцы:

Зрабіў для Айчыны так мала

І сёння гатоў памерці,

Каб толькі яна існавала.

Пятрусь Макаль (1932-1996) жыў у Мінску, але родам быў з вёскі Крушыняны Беластоцкага ваяводства. Ён пісаў добрыя і моцныя вершы. Гэта можна заўважыць і па той падборцы, што ўвайшла ў анталогію. Мае рацыю Міхась Скобла, напісаўшы ва ўступным да Макалёвых вершаў слове: „А радок яго быў часам проста непаўторна інструментаваны і нешматслоўны, як рэха: «— Вы адкуль? — Мы — ад куль. Мы — з вайны. Мы — званы. Мы — дамы. Мы — дымы. Каміны. Камяні».

Сціпла прадстаўлены ў анталогіі Юрка Геніюш — адным вершам „Афрыка”. Што не скажаш, напрыклад, пра Яна Чыквіна, аднаго з самых таленавітых паэтаў Беласточчыны. З тых вершаў, якія ўвайшлі ў кнігу „Краса і сіла”, адзін адразу запомніўся:

Хацеў зрабіць крэсла —

Элегантны прадмет

Для вольнага чалавека.

Але выйшла шыбеніца.

„Першую сур’ёзную спробу прачытаць паэзію Н. Артымовіч зрабіў А. Разанаў, калі яна ўжо была аўтаркай чатырох зборнікаў, выдадзеных у Беластоку і Менску. У 1994 годзе выйшла кніга «Дзверы: тэкст і кантэкст» — вершы Надзеі Артымовіч з герменеўтычнымі каментарыямі Разанава...”, — так напісаў пра бельскую паэтку Міхась Скобла, прадставіўшы ў анталогіі пяць ейных вершаў.

„Смерць валошкі” — такую назву мае вершаваны твор Міхася Шаховіча. Ён увайшоў у анталогію і апублікаваны на ст. 665 з невялічкаю прадмоўкаю пра паэта.

Беларуская літаратурная ніва Беласточчыны прадстаўлена яшчэ Зосяй Сачко, Юркам Баенам і Мірай Лукшай. Іх вершаваныя радкі вартыя анталагічнай публікацыі.

2003