1961. «Прашу пераканаўча ўсё ўлічыць»
1961. «Прашу пераканаўча ўсё ўлічыць»
Новыя запісы ў схуднелым блакноце адзін да аднаго паўтаралі тое, што Гарбачэўскі пісаў амаль чвэрць стагодзьдзя таму. У лютым 1961-га яму ўдалося дамагчыся доступу да справаў, якія ён вёў у 1937-м. Перагарнуў пажоўклыя старонкі, перагледзеў пастановы на арышт і свае подпісы, выпіскі з рашэньняў НКВД і паведамленьні аб іх выкананні. Не, яму няма чаго саромецца перад партыяй — усе арыштаваныя былі сапраўднымі ворагамі. Органы не памыляліся, сьцьвярджаць адваротнае — значыла абвінавачваць органы ў шкодніцтве, паклёпнічаць, паўтараць здобныя контррэвалюцыйныя выдумкі. Аднак часы дзіўна памяняліся. Арыштавалі Берыю, зьнік Цанава, замахнуліся на самога Сталіна. Правадыр ляжыць у маўзалеі побач зь Леніным і сам ня можа за сябе пастаяць. Быў бы жывы, хіба давялося б тлумачыць відавочнае?.. Ён вырываў чарговыя аркушы з блакноту.
«У дадатак да майго тлумачэння адносна справаў 1937 году паведамляю. Бунцэвіч М. удзельнік атраду, створанага Беларускай Радай, змагаўся супраць чырвонага войска, праводзіў контррэвалюцыйную агітацыю; Белавец С. займаўся кантрабандавай дзейнасцю, меў сувязі з Польшчай, дзе пражывалі маці і стрыечны брат; Герасіменя В. у Польшчы меў сястру, зь якой у 1933 годзе меў падазроныя сустрэчы. У 1935 годзе за азначаную дзейнасьць выключаны з ВКП(б); Аліноўскі А. былы кулак, меў 20 га зямлі, чатыры каровы, быў завэрбаваны для правядзеньня контррэвалюцыйнай агітацыі польшпіёнам Сасноўскім; Лазоўская М. таксама мела непасрэдную сувязь з польшпіёнам Сасноўскім; Сідарук Ф. працаваў лесьніком, перадаваў матэрыял аб настроях сялянаў і разьмешчаньні частак РККА, дрэнна адпускаў матэрыял для дзяржбудоўляў… Паводле ўказаньняў таго пэрыяду яны падлягалі арышту, тым болей, што Старобінскі раён быў памежным і на ўсіх гэтых асобаў меліся ў райаддзеле матэрыялы агентурных справаў. Прашу пераканаўча пры разглядзе пытаньня ўсё гэта ўлічыць…»
Матэрыялы агентурных справаў былі першаснай і найважнейшай крыніцай інфармацыі, паводле якой выбіраліся ворагі. Гарбачэўскі ведаў напэўна, што пераправерыць іх, нават калі б захацелі, будзе немагчыма. У 1941-м, пад час маланкавага наступу немцаў, у райаддзелы паступіў загад паліць апэратыўныя дакумэнты. Пасьля вайны, працуючы намесьнікам Цанавы, ён на свае вочы мог бачыць справаздачу супрацоўніка Старобінскага райаддзелу НКВД Бялько, якая пацьвярджала зьнішчэньне першаснай дакумэнтацыі.
Праўда, зьвесткі аб некаторых памочніках органаў меліся ў архіўных справах арыштаваных, ён сам часам упісваў іх у даведкі, паводле якіх арыштоўваў ворагаў. Але Гарбачэўскі мог спадзявацца, што аб тых запісах паклапоцяцца калегі.
І сапраўды, пад час кампаніі рэабілітацыі, калі органы пераглядалі справы — пісалі даведкі, правяралі былых так званых «польскіх шпіёнаў» з выездам на месца, — у КГБ не забываліся і на сваіх верных памочнікаў. Вырываць аркушы са справы было строга забаронена інструкцыяй, але ніякая інструкцыя не перашкаджала ставіць густыя чарнільныя кляксы на мянушкі і прозвішчы асьведамляльнікаў. Некаторыя акалічнасці і дакумэнты дазваляюць датаваць адну з такіх замазак у архіўнай справе, пачатай Старобінскім НКВД і перададзенай у спэцархіў у Менск, 10 сакавіка 1953 года. І тыдня не мінула, як сканаў Сталін, а нечая спрытная рука пачала клапаціцца пра памочнікаў катаў.
У 1961 годзе ніхто сапраўды ня стаў корпацца ў агентурных матэрыялах — доказаў віны палкоўніка хапала і бязь іх. Аднак Гарбачэўскі памыляўся, калі думаў, што ніхто ніколі ня ўведае імёнаў старобінскіх юдаў…